Kürtçe grameri (kurmanci lehçesi)

Kürtçe grameri (kurmanci lehçesi) BİRİNCİ BÖLÜM - ALFABE VE FONETİK I. KÜRT ALFABESİ
EMIR CELADET BEDIR HAN & ROGER LESCOT

Kürtçe grameri (kurmanci lehçesi)

BİRİNCİ BÖLÜM - ALFABE VE FONETİK

I. KÜRT ALFABESİ

1. Latin harfli Kürt alfabesi fonetik bir alfabedir. Onu oluşturan har¬flerin her biri, ender nüanslar dışında, tek bir sese tekabül eder ve hiçbir şekilde, bir başka sesi karşılamaz (ihtiyari olarak kullanılabilen iki ünsüz müstesna (bk. par. 5). Bütün sözcükler, hiç tereddütsüz, söylendikleri gibi yazılır; aynı şekilde, okunurken de bütün yazılı harfler telaffuz edilir.

2. Kürt alfabesinde otuz bir harf, eğer kullanımı ihtiyari olan iki harf de eklenirse (bk. par. 5) otuz üç harf vardır:
a, b, c, ç, d, e, ê, f, g, h, i, î, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, ş, t, u, û, v, w, x, y, z.

Bu ilk bölümde, harflerin her birinin değerini kısaca belirtmekle yetineceğiz; Kürtçenin fonetiği sonraki sayfalarda ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

3. Kürtçede sekiz ünlü vardır; bunların üçü kısa, beşi uzundur.

Kısa ünlüler. Üç tanedir : e, i, u. Hepsi ön çıkışlı ya da karmadır.

E - Türkçedeki «e» gibidir
Ör. : dev, dest, der, ser, ev, evor, vejandin.

I - Türkçedeki «ı» sesine yakındır. Almanca «kommen, gehen, machen» gibi mastarların sonlarındaki «en» ekine yakın bir ses verir. Kısa ve sert söylenir.
Ör. : kir, bir, mir, di, ji, li, dil, tevir, bivir, kirin.

U - Türkçedeki «ü» ve «u» sesleri arasında bir sestir. Hiçbir Avrupa dilinde tam karşılığı yoktur; Almanca «kurz, kultur, Burg, Kurdisch» sözcüklerindeki «u» sesine yakındır.
Ör. : kur, gul, hundir, kun, kutilk, kulav, kumbir.

4. Uzun ünlüler. Kürtçede beş uzun ünlü vardır: a, ê, î, o, û. Bunlardan ê ve î ön çıkışlı, a, o, û arka çıkışlıdır.

A - Türkçedeki «a»'nın uzatılmışıdır.
Ör. : bav, kal, mal, sar, av, ga, sal, savar, sahо.

Ê - Türkçe karşılığı yoktur; Fransızcadaki «é» (été sözcüğündeki gibi) sesini verir.
Ör. : kê, kêl, têt, têr, mêr, lêv, hêk, mêkew, nêrоn, kêm.

Î - Türkçedeki «i»'nin uzatılmışı gibidir.
Ör. : mîr, sîr, pîr, îro, îsal, spî, penîr, zînî, tîr.

O - Türkçedeki «o» gibidir.
Ör. : ol, pol, por, sol, sor, soz, lor, gol, torin, dorhêl.

Û - Türkçedeki «u» gibidir.
Ör. : dûr, mû, tûr, şûrik, rû, dûv, kûr, şalûl.

5. Ünsüzler. Sınıflandırılmaları kısaca şöyledir:

DUDAKSILLAR: b, f, m, p, v, w. Bunların ilk beşi Türkçedeki gibidir; w ise Türkçedeki «u» ve «a» ünlülerinin birlikte telaffuzu ya da İngilizcede «well» sözcüğiündeki «w»'nin telaffuzu gibidir.
Ör. : war, were, wir, wо, winda, dewar, hewandin.

DİŞSELLER: d, l, n, r, s, t, z. Hepsi Türkçedeki sesleri gibidir.

ÖNDAMAKSILLAR: c, ç, ş, j, y. Hepsi Türkçedeki sesleri gibidir.
Ör. : car, cil, cêrî, cisin, ciwan, can, cendek.
çek, çilo, çûn, çol, çêkirin, çar, çep, çeqçeqok.
şil, şûv, şev, şûr, şandin, şal, şapik, paşîv, şevereş.
yar, diyar, heyirîn, peyivîn, meyizîn, neyar.

DAMAKSILLAR VE GIRTLAKSILLAR: g, h, k, q, x.
G - Türkçedeki «g» gibi örümlü (yumuşak) bir ünsüzdür, «girmek», «garson» sözcüklerinde olduğu gibi.

H - Türkçede olduğu gibidir.
Ör. : heyv, heval, cih, guh, qehirîn, bihêle.

K - Türkçedeki ince «k» (ke) gibi okunur: «kilogram», «kerem» sözcüklerinde olduğu gibi.

Q - Arapçadaki «ق» sesini verir. Türkçedeki ötümsüz kalın «k» (sokak) gibi okunur.
Ör. : qul, daliqandin, qedandin, qam, qenc, qehreman.

X - Arapçadaki «خ» harfinin sesine benzer bir ses verir. Almanca «suchen» sözcüğündeki «ch», İspanyolca «jota» sesi gibidir. Gırtlaktan gelen «h» ye (ahir, çuhur) yakın bir sestir.
Ör. : xew, ax, axaftin, Sernex, xwarin, xwe, xwelо.

İHTİYARİ KULLANILAN ÜNSÜZLER: yukarıda sayılan ünsüzlere, kullanımı genel olmayıp bazı ağızlara özgü olan iki işareti daha eklemek uygun olur. Bunlar Arapçadaki «ح» harfine tekabül eden, Türkçe normal «h» ile yazılıp okunan «ĥ» ile Arapça «غ» sesinin karşılığı «ҳ» harfidir.

KÜRT ALFABESİ

harflerdeğerörnekaâBavbbBûnccCarççÇûnddDîneeDestee uzunKêrffFirînggGolhhHonhh gırtlakHereketiiDilîi uzunÎrojjJarkk inceKalllLalmmMarnnNanooKonppParqk kalınQamrrRêlssSolşşŞîrttTehiluüKurûu uzunŞûrvvVînwuaWarxğXanîҳğAҳayyYarzzZanîn